Gazeta Podatkowa nr 73 (1218) z dnia 10.09.2015

Kiedy istnieje ryzyko zapłaty 20% PCC?

Udzielając pożyczek w rodzinie bądź przyjmując darowiznę często nie myśli się o obowiązku zawiadomienia urzędu skarbowego. Wynika to zarówno z niewiedzy, jak i z chęci zaoszczędzenia na podatku. Należy mieć jednak świadomość, iż sankcją za takie działanie może być nałożenie przez fiskusa podatku od czynności cywilnoprawnych według karnej 20% stawki.

O ile większość podatników posiada wiedzę na temat obowiązku uiszczenia podatku dochodowego czy podatku VAT, to sytuacja ma się inaczej z podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC). Podatek ten nie jest tak powszechny, dlatego wielu podatników zapomina o obowiązku jego zapłaty. Zakres czynności (umów) podlegających opodatkowaniu został wymieniony w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC. Należy do nich m.in. umowa pożyczki czy umowa depozytu nieprawidłowego polegająca na oddaniu innej osobie (przechowawcy) pieniędzy z jednoczesną możliwością rozporządzania nimi. Podstawowa stawka podatku przy tego typu umowach wynosi 2% od wartości określonej w umowie. Niedopełnienie tego obowiązku może jednak oznaczać, że podatnik zmuszony będzie zapłacić 20% PCC.

Kontrola fiskusa

W sytuacji gdy podatnik nabywa jakąś nieruchomość lub inny cenny składnik majątkowy, urząd skarbowy, co do zasady, dokonuje sprawdzenia czy środki wydane na zakup nabytej rzeczy znajdują pokrycie w jego dochodach. Problemu nie ma najczęściej w przypadku zaciągnięcia kredytu na zakup nieruchomości, w praktyce jednak zdarza się nabycie nieruchomości za pieniądze pożyczone od rodziny. W przypadku gdy urząd skarbowy poweźmie wątpliwości co do możliwości pokrycia ceny nabywanej nieruchomości w opodatkowanych dochodach, może wszcząć postępowanie kontrolne. Może ono zmierzać do ustalenia czy wobec podatnika nie powinien zostać ustalony podatek dochodowy w wysokości 75% z tytułu nieujawnionych źródeł przychodu.

Wyjaśnienia podatnika

Po wszczęciu postępowania kontrolnego podatnik często powołuje się na udzieloną (i niezgłoszoną do opodatkowania) pożyczkę, aby wykazać pokrycie dla poczynionych wydatków. Z analizy orzecznictwa wynika także, iż w takich sytuacjach podatnicy często niemal jednocześnie z powołaniem się na pożyczkę składają zaległą deklarację PCC-3 opłacając także podatek według 2% stawki wraz z odsetkami. W takiej sytuacji urząd skarbowy może kwestionować fakt dokonania pożyczki (np. jeżeli nie został należycie udowodniony) lub wydać decyzję o obowiązku zapłaty PCC według 20% stawki.

20% PCC

Podstawą prawną do nałożenia sankcyjnej stawki PCC jest art. 7 ust. 5 ustawy o PCC. Zgodnie z tym przepisem stawka podatku wynosi 20%, jeżeli przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego:

• podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony
   
• biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b ustawy, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Jak zatem wynika z przywołanego przepisu, zapłata sankcyjnego podatku dotyczy zarówno sytuacji gdy podatnik w toku przywołanych postępowań powołuje się na umowę np. pożyczki, a stosowny podatek nie został uiszczony, jak i sytuacji, gdy pożyczka została dokonana w gronie rodzinnym na kwotę ponad 9.637 zł, a nie został spełniony warunek jej należytego udokumentowania. Przepis art. 7 ust. 5 pkt 2 ustawy należy bowiem analizować łącznie z art. 9 pkt 10 lit. b), przewidującym zwolnienie z opodatkowania pożyczek udzielanych w gronie najbliższej rodziny (I grupa podatkowa z ustawy o podatku od spadków i darowizn) w przypadku udokumentowanych pożyczek do kwoty 9.637 zł.

Jak się bronić?

W praktyce sankcyjna 20% stawka PCC jest wymierzana zarówno wobec osób, które nieświadomie, nie mając wiedzy na temat obowiązku opodatkowania pożyczki, nabyły składniki majątkowe za pożyczone pieniądze, jak i podatników, którzy powołują się na pożyczki broniąc się przed sankcją 75% PIT. W przypadku otrzymania decyzji o wymierzeniu 20% podatku można złożyć odwołanie. Chociaż obrona podatnika w przypadku spełnienia przesłanek ustawowych dla zastosowania 20% stawki PCC nie jest łatwa, fiskus nie zawsze ma rację. Sporne w takich sprawach jest zwłaszcza rozumienie pojęcia powołania się na udzieloną pożyczkę. Przykładem korzystnego dla podatnika orzecznictwa jest np. wyrok WSA w Kielcach z 5 maja 2011 r., sygn. akt I SA/Ke 216/11, w którym Sąd uznał, że sankcyjna stawka podatku może być zastosowana, gdy na fakt zawarcia umowy pożyczki powołuje się sam podatnik. Powołanie się na nią przez świadka bądź inny podmiot, który nie jest podatnikiem, a także ujawnienie jej przez sam organ wyklucza opodatkowanie umowy pożyczki stawką 20%.

Przedawnienie

W przypadku sankcyjnej stawki podatku niekorzystna dla podatnika jest także regulacja związana z przedawnieniem. Jak bowiem wynika z art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy, obowiązek podatkowy powstaje, co do zasady, z chwilą powołania się przez podatnika na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej - jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie PCC w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt jej dokonania. Zatem z treści przywołanego przepisu wynika, że powołanie się w toku kontroli fiskusa na pożyczkę, od której nie została złożona deklaracja PCC-3 i nie został opłacony podatek wyłącza możliwość obrony zarzutem przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 626)