Gazeta Podatkowa nr 86 (1023) z dnia 28.10.2013

Kiedy powstaje obowiązek zapłaty PCC według 20% stawki?

Zdarza się, że podczas postępowań prowadzonych przez organy podatkowe podatnicy, chcąc uniknąć 75% stawki PIT z tytułu nieujawnionych źródeł dochodów, powołują się na fakt udzielenia im pożyczki, składają deklarację PCC-3 i opłacają podatek od czynności cywilnoprawnych. W takich sytuacjach urzędy, co do zasady, nakazują zapłatę PCC według sankcyjnej 20% stawki.

Obowiązek zapłaty PCC według sankcyjnej 20% stawki wynika z art. 7 ust. 5 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Karna 20% stawka PCC wymierzana jest w sytuacji, gdy podatnik przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki. Gdy jednocześnie należny podatek od tych czynności nie został zapłacony lub jeżeli biorący pożyczkę, będący osobą najbliższą (określoną w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn - Dz. U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 ze zm.), powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Jak rozumieć pojęcie kontroli podatkowej?

Istnieją liczne orzeczenia sądowe w przedmiocie 20% stawki PCC. Większość z nich jest jednak niekorzystna dla podatników. W orzecznictwie sądowym funkcjonuje bowiem przekonanie, że powołanie się przez podatnika na fakt udzielenia pożyczki nie musi nastąpić w tym samym postępowaniu, w którym została nałożona 20% stawka PCC. Potwierdza to m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10.04.2013 r., sygn. akt II FSK 1636/11, zgodnie z którym w art. 7 ust. 5 pkt 1 ustawy o PCC nie ma mowy o jakiejś konkretnej kontroli dotyczącej konkretnego zobowiązania podatkowego. Cel kontroli podatkowej został przez ustawodawcę zakreślony w sposób ogólny i tak też należy interpretować pojęcie "kontroli podatkowej". Zgodnie z sentencją przywołanego wyroku podatnik nie uwolni się więc od podwyższonej stawki PCC wskazując, iż powołanie się na umowę pożyczki nastąpiło w innym postępowaniu niż to zakończone decyzją o nałożeniu 20% PCC.

Powołanie się musi być świadome

Wymierzenie PCC według karnej 20% stawki na podstawie art. 7 ust. 5 pkt 1 ustawy o PCC wymaga powołania się przez podatnika na fakt zawarcia umowy pożyczki (depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany), gdy należny podatek od tych czynności nie został zapłacony. W orzecznictwie istnieją rozbieżności w zakresie rozumienia określenia "powołanie się", które podatnik może wykorzystać przy składaniu odwołania od decyzji o 20% PCC. Zgodnie z wyrokiem WSA we Wrocławiu z dnia 12.03.2013 r., sygn. akt I SA/Wr 1429/12 użyte w art. 7 ust. 5 pkt 1 ustawy o PCC słowo "powołanie się" powinno być rozumiane nie jako inicjowanie czegoś, lecz wskazywanie na coś niezależnie od formy, ujawnienie. Ponadto z wyroku WSA w Poznaniu z dnia 26.02.2013 r., sygn. akt III SA/Po 1078/12, wynika, iż złożenie przez podatnika przed organem podatkowym bądź organem kontroli skarbowej oświadczenia, że otrzymał pożyczkę, od której nie został zapłacony należny podatek, w jednej z sytuacji opisanych w art. 7 ust. 5 ustawy o PCC, stanowi "powołanie się" przez podatnika na fakt otrzymania pożyczki. Z orzecznictwa sądowego wynika szerokie rozumienie określenia powołanie się. Jest ono rozumiane jako wszelkie działania podatnika prowadzące do ujawnienia pożyczki, niezależnie od ich charakteru oraz formy, w jakiej są podejmowane.

Korzystny dla podatników wyrok wydał natomiast WSA w Kielcach stwierdzając, że sankcyjna stawka podatku może być zastosowana, gdy na fakt zawarcia umowy pożyczki powołuje się sam podatnik. Powołanie się na nią przez świadka bądź inny podmiot, który nie jest podatnikiem, a także ujawnienie jej przez sam organ wyklucza opodatkowanie umowy pożyczki stawką 20% (wyrok z dnia 5.05.2011 r., sygn. akt I SA/Ke 216/11).

Korzystny sposób liczenia odsetek

Przedmiotem rozważań sądów była także kwestia naliczania odsetek od 20% stawki PCC. NSA w wyroku z dnia 5.03.2013 r., sygn. akt II FSK 762/12, uznał, iż podstawą zastosowania sankcyjnej stawki w wysokości 20% jest dokonanie określonej czynności cywilnoprawnej, a następnie powołanie się na nią w toku kontroli podatkowej, przy jednoczesnym ustaleniu, że podatek od tej czynności nie został uiszczony. Jednak dokonanie wymiaru podatku według stawki 20% wyklucza naliczanie odsetek od dnia, w którym pierwotnie powinien zostać uiszczony podatek w wysokości 2%. Dość korzystny dla podatników wyrok wydał także WSA w Olsztynie z dnia 21.03.2013 r., sygn. akt I SA/Ol 74/13, stwierdzając, że obowiązek zapłacenia podatku obliczonego według wyższej stawki powstaje w związku z powołaniem się na fakt zawarcia umowy pożyczki w toczącym się postępowaniu kontrolnym. Taka stawka nie byłaby właściwa, gdyby podatnik samodzielnie, przed powołaniem się w toku kontroli skarbowej na okoliczność zawarcia umowy pożyczki, zapłacił należny z tego tytułu podatek lub gdyby organ podatkowy (organ kontroli skarbowej) sam stwierdził, że podatnik nie zapłacił należnego podatku od czynności cywilnoprawnych.

Chociaż większość wyroków utrzymuje w mocy decyzję o 20% PCC, w przypadku jej otrzymania, rozważając ewentualne odwołanie, należy dokładnie przeanalizować orzecznictwo sądowe.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.)