Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno - Finansowych nr 22 (993) z dnia 1.08.2018

PCC przy sprzedaży akcji własnych

Spółka akcyjna podjęła decyzję o zakupie akcji własnych od akcjonariusza w celu zaoferowania ich pracownikom po preferencyjnej cenie. Akcje spółki nie są notowane na giełdzie. Zakup akcji od akcjonariusza i następnie ich sprzedaż pracownikom nastąpi bez pośrednictwa domów maklerskich. Cena nabycia od akcjonariusza jest wyższa od wartości nominalnej i od wartości księgowej. Natomiast cena odsprzedaży akcji pracownikom będzie niższa niż cena ich zakupu i cena rynkowa. Jak ustalić podstawę opodatkowania PCC?

Nabycie akcji własnych

Umowa sprzedaży rzeczy i praw majątkowych jest jedną z umów wymienionych w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Akcje to papiery wartościowe (art. 3 pkt 1 lit. a) ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, Dz. U. z 2017 r. poz. 1768 ze zm.). Mogą być one przedmiotem umowy sprzedaży. Do umowy sprzedaży akcji stosuje się art. 535 K.c. (art. 555 K.c., Dz. U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.).

Przy umowie sprzedaży obowiązek podatkowy ciąży na kupującym (art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC, Dz. U. z 2017 r. poz. 1150). Zgodnie z art. 9 pkt 9 ustawy o PCC, zwolniona od PCC jest sprzedaż praw majątkowych, będących instrumentami finansowymi:

a) firmom inwestycyjnym oraz zagranicznym firmom inwestycyjnym,

b) dokonywana za pośrednictwem firm inwestycyjnych lub zagranicznych firm inwestycyjnych,

c) dokonywana w ramach obrotu zorganizowanego,

d) dokonywana poza obrotem zorganizowanym przez firmy inwestycyjne oraz zagraniczne firmy inwestycyjne, jeżeli prawa te zostały nabyte przez te firmy w ramach obrotu zorganizowanego

- w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.

Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji indywidualnej z 22 listopada 2016 r., nr 2461-IBPB-2-1.4514.523.2016.2.HK wskazał, że czynność nabycia akcji własnych - na podstawie art. 362 § 1 pkt 8 K.s.h. tj. nabycia na podstawie i w granicach upoważnienia udzielonego przez walne zgromadzenie w celu ich odsprzedaży, zawiera elementy konstrukcyjne niezbędne do zakwalifikowania tej umowy jako umowy sprzedaży. Art. 362 § 2 pkt 3 K.s.h. wyraźnie mówi o cenie nabycia. Organ wskazał, że okoliczności dotyczące tego, że nabycie takie to stan przejściowy, a spółka nie ma swobody korzystania z akcji, nie oznaczają, że nabycie nie nastąpiło w drodze umowy sprzedaży. Organ uznał zatem, że nabycie akcji w celu dalszej odsprzedaży podlega opodatkowaniu PCC.

Sprzedaż akcji pracownikom

Kolejne czynności, które będą podlegały PCC, to umowy sprzedaży akcji pracownikom. Zgodnie z okolicznościami opisanymi przez Czytelnika, należy przyjąć, że nie będzie miało zastosowania zwolnienie od PCC na podstawie art. 9 pkt 9 ustawy o PCC. Tym samym pracownicy - kupujący, jako podatnicy, zobowiązani będą do rozliczenia PCC (art. 4 pkt 1 ustawy o PCC). Pytanie dotyczy ustalenia podstawy opodatkowania w przypadku tych czynności.

Podstawę opodatkowania przy umowie sprzedaży stanowi wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC). Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnych w przypadku praw majątkowych (tu: akcji) określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczania długów i ciężarów (art. 6 ust. 2 ustawy o PCC).

Jeżeli podatnik nie określił wartości przedmiotu czynności cywilnoprawnej lub wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny organu podatkowego, wartości rynkowej, organ ten wezwie podatnika do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny (art. 6 ust. 3 ustawy o PCC). Zgodnie zaś z art. 6 ust. 4 ustawy o PCC, jeżeli podatnik, pomimo takiego wezwania, nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, organ podatkowy dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez podatnika wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33% od wartości podanej przez podatnika, koszty opinii ponosi podatnik.

Stawka podatku od umowy sprzedaży akcji wynosi 1% (art. 7 ust. 1 pkt 1 lit. b) ustawy o PCC).

Cena, za jaką akcja jest sprzedawana, może, ale nie musi, odpowiadać jego wartości rynkowej. Wartość rynkowa akcji może być wyższa bądź niższa od ceny przyjętej przez strony w umowie sprzedaży.

Z. Ofiarski w komentarzu do ustawy o PCC stwierdza, że wartość rynkowa akcji to cena, po której można sprzedać akcje w zorganizowanym obrocie papierami wartościowymi. Jeżeli akcje spółek nie są notowane na takim rynku, do ustalenia podstawy opodatkowania należy przyjąć ich wartości nominalne. Brak jest bowiem realnych możliwości powołania biegłego do wyceny akcji niebędących w obrocie zorganizowanym (giełdowym), a spółki nie uczestniczą w transakcjach również na rynku pozagiełdowym. 

Do wartości nominalnej odwołał się WSA w Gliwicach w wyroku z 15 listopada 2011 r., sygn. akt I SA/Gl 273/11. Sąd wskazał, że akcje są papierami wartościowymi, jednak w sensie prawnym są przede wszystkim dokumentami zaświadczającymi o tym, iż ich właściciel posiada udziały w podmiocie, a ponadto stwierdzają ułamkową własność kapitału akcyjnego oraz ogół praw i obowiązków przynależnych akcjonariuszowi, posiadaczowi akcji. Wartość rynkowa akcji to - w odniesieniu do spółek nienotowanych na giełdzie - ich wartość nominalna, wynikająca ze statutu spółki. WSA w Gliwicach przywołał wyrok WSA w Szczecinie z 3 listopada 2010 r., sygn. akt I SA/Sz 579/10. WSA w Szczecinie przyjął bowiem, że wartość rynkowa akcji to cena, po której można sprzedać akcje na publicznym rynku papierów wartościowych. Jeżeli akcje spółek nie są notowane na rynku publicznym, do ustalenia podstawy opodatkowania PCC należy przyjąć wartości nominalne. Brak jest bowiem realnych możliwości powołania biegłego do wyceny akcji niebędących w obiegu giełdowym, a spółki nie uczestniczą w transakcjach na rynku pozagiełdowym. W sprawie, w której orzekał WSA w Szczecinie, podatnik próbował wykazać, że wartość akcji jest niższa od wartości nominalnej. Sprawa dotyczyła umowy zamiany akcji.

Warto jednak wskazać także na wnioski płynące z wyroku NSA z 24 lutego 2011 r., sygn. akt II FSK 1900/09. Z takim zastrzeżeniem jednak, że wyrok dotyczy udziałów w spółce z o.o. Przy tym pogląd w nim wyrażony można odnieść do akcji spółki akcyjnej, które nie są notowane na giełdzie. Poza tym wyrok dotyczy wartości rynkowej udziałów określanej na potrzeby rozliczenia podatku od spadków i darowizn. Jednak płynące z niego wnioski są istotne także z punktu widzenia rozliczenia podatku od czynności cywilnoprawnych. Regulacje ustawy o PCC i ustawy o podatku od spadków i darowizn są zbieżne w kwestii, że wartość rynkową udziałów określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju.

NSA w ww. wyroku stwierdził, że cena udziału w spółce jest odzwierciedleniem wartości majątku spółki, jaki na niego przypada. Bez wiedzy o majątku spółki, o jej aktywach i pasywach nie można określić rynkowej wartości udziału. W tym przypadku rzeczowe składniki majątkowe, które mogą być oceniane przez rzeczoznawcę, są tylko jednym z elementów mających wpływ na wartość udziałów. NSA nie zgodził się z poglądem sądu pierwszej instancji, że należy całkowicie pomijać wartość księgową majątku spółki. Uznał natomiast, że wartość ta daje dobry punkt wyjścia dla przeprowadzenia analizy wartości rynkowej udziałów. Dokonuje się jej poprzez odpowiednie skorygowanie wartości majątku spółki w celu możliwie maksymalnego przybliżenia go do wartości rynkowej. Dlatego stosuje się między innymi metodę skorygowanych aktywów netto. Od wyceny metodą wartości księgowej różni się ona tym, że zamiast księgowej wartości aktywów uwzględnia się wartość godziwą aktywów, czyli właśnie wartość skorygowaną. Dotyczy to nie tylko wartości rzeczowych aktywów trwałych, takich jak nieruchomości, ale także zapasów, należności i zobowiązań. NSA uznał, że wartość godziwa powinna być w zasadzie równa cenie rynkowej.

Jak wynika z pytania, cena sprzedaży akcji pracownikom nie jest ceną rynkową. Trudno jednoznacznie przesądzić, czy jako cenę rynkową można przyjąć cenę zakupu akcji od akcjonariusza. W świetle ww. orzeczenia NSA, można zastosować wartość godziwą, ewentualnie wartość nominalną zgodnie z przywołanymi orzeczeniami WSA.